Skąd się wzięli i kim byli Wenetowie/Wenedowie (WP: Wędowie)? Po 525 r. n.e. konsul na dworze króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego, Rzymianin Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus (ok. 485-580) znany jako Kasjodor, na podstawie sag germańskich i wcześniejszych źródeł historycznych napisał „Historia Gothica libri XII”. Oryginał w mrokach średniowiecza zaginął, jednak ok. 551 r. Ostrogot Jordanes (ok. 485-po 554) wypożyczył jej rękopis z biblioteki założonej przez Kasjodora wraz z klasztorem w jego rodowym Scyllacium (dziś Squitlace w Kalabrii) i dokonał jego dość ścisłego streszczenia. Przetrwało ono i przeszło do historiografii jako „De Getarum sive Gothorum origine et rebus gestis”, czyli „O pochodzeniu i czynach Getów, czyli Gotów”, w którym rozbudował mityczne początki Gotów i – fałszywie – zidentyfikował ich z dackimi Getami oraz Scytami, aby ich nobilitować, nadając im miejsce w ustalonym przez historiografów rzymskich i greckich schemacie historii powszechnej.
Źródło oryginalnego artykułu
Źródło: Czesław Białczyński
Mapa przedstawia sytuację od 8000 p.n.e. do 4000 p.n.e. – Zasięg Wenetów. Źródło: bialczynski.wordpress.com
Pomijając ten pierwszy etap germańskiej „walki o historię” warto odnotować, że – niewątpliwie za Kasjodorem, czyli na podstawie danych sprzed 526 r. – Jordanes zapisał: „Wewnątrz nich [między rzekami Cisą, Dunajem oraz niezidentyfikowanym Flutausis – R.A.] jest Dacja, na kształt diademu uwieńczona stromymi Alpami [czyli Karpatami] a wzdłuż ich lewego stoku, który skłania się ku północy, rozsiadł się poczynając od źródeł rzeki Wiskla [czyli Wisły] na niezmierzonych obszarach liczny naród Wenedów” („immensa spatia Venetharum natio populos insedit”). „A choć imiona ich zmienne są teraz stosownie do rozmaitych szczepów”, to „na trzy mianowicie nazwy się dzielą, to jest Wenetów, Antów, Sklawinów” („tria nunc nomina ediderunt, id est Venethi, Antes, Sclaueni”). Co ciekawe – po 626 r. i powstaniu Słowian przeciw Awarom kupiec z Galii Samon został „królem Winidów”, czyli Słowian zachodnich.
Trzeba zatem prześledzić skąd się wzięli owi – wiązani z zachodnimi i nadwiślańskimi Słowianami – Wenedowie. Oto już w IV w. p.n.e. Efor z małoazjatyckiego miasta Kyme (ok. 405-340) zapisał, że pomiędzy Bałtykiem, Wisłą a Karpatami żyli Enetoi/Wenetowie. Legenda grecka z tego okresu wiązała ten obszar z rzeką Eridanos, z której wydobywano bursztyn. W poł. IV w. p.n.e. grecki żeglarz Pyteasz z Marsylii wracając z wyprawy do Ultima Thule, podczas której poszukiwał cyny i Wyspy Bursztynowej/Balcii/Abalus – według Pliniusz Starszego – „w pobliżu Guiones, plemienia germańskiego” wpłynął na obszar „estuarium oceani Metuonis długości 6000 stadiów” – czyli około 1150 km. Owo estuarium może oznaczać zatokę oceanu, jaką jest Bałtyk. „Stąd o jeden dzień żeglugi oddalona leży wyspa Abalus – tam w okresie wiosny jest on [bursztyn – RA] wyrzucany na brzeg, a jest wymiotem stałego morza. Mieszkańcy używają go zamiast drew do ognia i sprzedają swoim sąsiadom Teutonom”. Tenże Pliniusz Starszy (23-79 n.e.) w „Naturalis Historia”, a nieco wcześniej Pomponiusz Mela w „Chorografii”, opierając się na zaginionym dziele historycznym Corneliusa Neposa (100 do ok. 25 p.n.e.) podali, że rzeką graniczną między Germanią a Sarmatią była Vistula/Wisła, a za nią, w Sarmatii – według niektórych – zamieszkują Sarmaci, Wenetowie, Skirrowie, Hirrowie i inne ludy. Około roku 98 n.e. w „De origine et situ Germaniae” Tacyt pisał: „Wenetowie przejęli wiele z obyczajów Sarmatów. Przebiegają bowiem w celach łupieskich wszystkie lasy i góry znajdujące się między Peucynami a Fennami. Jednak powinni być raczej zaliczani do Germanów, ponieważ budują domy, noszą tarcze i lubią szybkie, piesze marsze. Odróżnia ich to od Sarmatów żyjących na wozie i na koniu”. Klaudiusz Ptolemeusz, który ok. 150 r. n.e. w dziele „Nauka Geograficzna” zaznaczył na mapie m. in. lokalizację miejscowości Calisia (Kalisz), uważał, że na prawym brzegu Bałtyku u ujścia Wisły zamieszkują Wenedowie. Byli tam tak długo, że wiązał z nimi Zatokę Wenedzką i Góry Wenedzkie (Zatokę Gdańską i wzgórza na Mazurach lub Pomorzu). Z tych zapisów starożytnych historyków wynika, że od pocz. IV w. p.n.e. na południe od Bałtyku, nad Wisłą, po Karpaty pojawiło się w świadomości historiografów antycznych znaczące plemię Wenetów/Wenedów.
Sarmaci w zbrojach łuskowych, zwanych karacenami. Źródło: wikipedia.pl
Jednak czym była owa Sarmatia, na obszarze której Wenetowie się pojawili? Nazwą tą Rzymianie ze względów geograficzno-taktycznych określali tereny, które od końca IV w. p.n.e. dostały się w strefę wpływów spokrewnionych ze Scytami plemion Sarmatów – m. in. Alanów i Jazygów. Zajęli oni dotychczasowy obszar wpływów scytyjskich i na jego północno-zachodnich krańcach zetknęli się Wenetami, którzy – jak wynika z przekazów starożytnych – przejęli częściowo ich zwyczaje, choć w odróżnieniu od nich prowadzili osiadły tryb życia, a na tereny sąsiednich ludów, rozpościerające się od początków II w. p.n.e. między celto-germańskimi Peucynami/Bastarnami a Finami/Fennami dokonywali pieszo wypraw łupieżczych.
Skąd się jednak wzięli owi Wenetowie? Od IV w. p.n.e. nie ma zbyt wielu możliwości: trzeba ich wiązać z dominującą wówczas na większości ziem wzdłuż Wisły, między Bałtykiem a Karpatami archeologiczną kulturą pomorską, czyli ludnością połużycką, która pod wpływem penetracji, a być może kolonizacji (u ujścia Wisły) ludności pochodzenia etruskiego lub ulegających wpływom etruskim Wenetów nadadriatyckich – przejęła wraz z elementami kultury materialnej również ich nazwę. Jednak w IV w. p.n.e. po złamaniu znaczenia politycznego Etrusków przez Rzymian oraz po zajęciu obszarów naddunajskich przez sarmackich Jazygów i Alanów, a Czech i Moraw przez Celtów – kontakty te zanikły. Owa zmiana spowodowała, że ok. 250 r. p.n.e. kulturę pomorską zaczęła zastępować archeologiczna kultura przeworska. Jej powstanie wiąże się z ekspansją od południa na przyszłe ziemie polskie (kultura pomorska) jednoznacznie wiązanej z Celtami kultury lateńskiej.
Celtowie już w końcu IV w. p.n.e. zasiedlili Czechy i Morawy. Ich osadnictwo stwierdzono na Wyżynie Głubczyckiej, w rejonie góry Ślęży, w Małopolsce, a nawet na Mazowszu i Kujawach. Zdołali uformować co najmniej trzy znaczące ośrodki metalurgii (śląski, małopolski i mazowiecki), kontrolowali też szlak bursztynowy, na co wskazują magazyny surowca bursztynowego i warsztaty bursztyniarskie odkrywane w osadach związanych z Celtami na Śląsku, Kujawach i Mazowszu. Według hipotezy profesora Henryka Łowmiańskiego na północ od Karpat powstał wręcz związek plemienny rodzimych plemion pod organizacyjną kontrolą Celtów, który do rzymskiej historii przeszedł jako lud Lugiów. Na północ od nich mieszkali „pomorscy”, a później „przeworscy” Wenetowie, którzy na wschód od swoich siedzib łupili ludy osiadłe w lasach i górach.
Sama ich nazwa nie ma etymologii słowiańskiej ani germańskiej, za to doskonale tłumaczy się na gruncie języka wenetyjskiego. Podobnie jak nazwy innych ludów indoeuropejskich oznaczały najczęściej po prostu „swoi” (np. Szwedzi), „ludzie, lud” (np. Teutoni) lub „współplemieńcy” (np. wal. Cymru, Cymraeg, kombrogī), tak i nazwa Wenetów należy do tej grupy. Jej rdzeń *wen-, zbliżony do celtyckiego veni- „ród, rasa, rodzina, pokrewieństwo”, oraz przyrostek -eto-, taki sam jak w imieniu Vercingetorixtworzy Ven-eti, czyli znaczy „współrodowcy”. Bałtowie musieli się zetknąć bezpośrednio z nazwą Wenetów w wersji oryginalnej, zawierającej -t-, a nie -d-. Zanik -e-w drugiej sylabie (*wenet- ~ *went-) nie był tu zwykły i mógł mieć swoje źródło bezpośrednio w języku wenetyjskim, jak w łotewskiej nazwie miasta Ventspils (miasto Wentów). Późniejsza postać z -d- :Wenedowie jest pochodzenia germańskiego i musiała powstać po 500 r. p.n.e. W wyniku bowiem pierwszej przesuwki germańskiej (nieprecyzyjnie datowanej między 2000 a 500 p.n.e.) z pierwotnego *-t- nastąpiło przejście do *-ţ-, *wenet- rozwinęło się we wczesnogermańskie *weneţ-. Później doszło do udźwięcznienia *-ţ- do *-đ-, czyli *wéneţ- do *wéneđ-. Ostatecznie brzmienie przeszło z *wéneđ- do *wéned-. Na tej podstawie można datować pojawienie się nazwy ludu związanego najpierw z kulturą pomorską na okres między 500 r. p.n.e., a ok. 350 p.n.e., kiedy pojawia się u Efora z Kyme. W tym czasie zetknąć się z nią mogły plemiona bałtyjskie.
Dopiero w drugiej poł. II w p.n.e., gdy ruszyli z Jutlandii na południe – Cymbrowie i sprzymierzeni z nimi Teutonowie, a na północnym Dolnym Śląsku – Burgundowie zetknęli się z przeworskimi, sceltyzowanymi Wenetami, których wymawiali przez „d”. Co ciekawe, a warte powiązania ze wspomnianymi odkryciami archeologicznymi pod Głogowem – w starogermańskim „wini” oznaczało: przyjaciel, od którego poszło „wünsch” i „wonne”. Za pośrednictwem tych plemion germańskich dowiedzieli się o nich w I w. p.n.e. Rzymianie. Nieco później, na przełomie er zetknęli się z Wenedami germańscy uchodźcy ze skandynawskich krain Östergötland i Västergötland, czyli Goci, którzy wylądowali u ujścia Wisły i przez ponad wiek przedzierali się wśród przeworskich Wenedów na południe, aby na przeł. II/III w. n.e. dotrzeć nad Morze Czarne i wspólnie z tamtejszymi Sarmatami oraz podporządkowanymi im plemionami wschodniosłowiańskimi utworzyć znaczący politycznie i militarnie organizm państwowy, tzw. państwo Ostrogotów. Na początku naszej ery zetknęli się z nimi również Gepidzi, którzy za Gotami osiedli na Żuławach, by stamtąd ok. połowy III w. dotrzeć do ujścia Dunaju. Wraz z tymi plemionami germańskimi do świadomości ludów śródziemnomorskich dotarła ponownie wiedza o licznym ludzie – już po germańsku wymawianych – Wenedów.
Weneckich podobieństw w językach słowiańskich jest sporo. Wiele z nich odpowiada słowom łacińskim: bób, bóść, broda, dług, drozd, gniazdo, gospod (‚pan domu’), gość, ilm (‚wiąz’), iwa, jabłko, kuć, lecha (‚bruzda’), mech, mnogi, olcha, osa, owies, pleść (więc i „płot”), prosię, siać, sieć, siemię, siewierz (‚północ’), szczyt(‚tarcza’), szerszeń, trud, wiara, ziarno. Podobnie jest z zapożyczeniami italskimi: biodro, dziecię, garn(ek), gąsior, gołąb, jagnię, lato, łuna (w znaczeniu ‚blask’ i ‚księżyc’), młot, palec, paść/pasać i pasterz, prawy, ryj, siekiera, węgieł, widły. Kontakt wenecko-słowiański jest zatem językoznawczo dość dobrze udokumentowany. Z. Gołąb uważa go za dowód bytności Słowian między Karpatami a Bałtykiem od kilku przynajmniej wieków przed naszą erą. Z tym, że ostatecznie Wenetów od zachodu wchłonęli Germanie, a od wschodu – Słowianie. Słowa z ich języka przetrwały w językach obu sukcesorów.
Czy i jak Wenetowie mogli stać się Słowianami?
W III w. p.n.e. na południowej i zachodniej Białorusi oraz północnej i północno-zachodniej Ukrainie uformowała się kultura zarubiniecka (od odkryć we wsi Zarubińce pod Kijowem), przy narodzinach której archeolodzy białoruscy i ukraińscy dostrzegają wpływy zewnętrzne z dorzecza Wisły. Cechował ją obrządek ciałopalny: urny, czasem jamy. Do początku nowej ery, w warunkach stabilności i braku zagrożeń na jej obszarze dominowały duże cmentarzyska ciałopalne na trudno dostępnych uroczyskach (n.p. Wielemicze pod Brześciem nad Bugiem), liczne były importy znad Morza Czarnego. Od początku naszej ery, gdy pod wpływem germańskich migracji stabilność jej rozwoju została naruszona – cmentarzyska były mniejsze, a ciałopalenie odbywało się bez palenia przedmiotów składanych do grobu. Zmalała liczba importów znad Morza Czarnego. Przez cały okres importowano przedmioty z północy, od Bałtów, co było związane ze szlakiem handlowym Morze Czarne-Bałtyk przez Dniepr i Dźwinę.
Od początku n.e. do końca II w. na Wołyniu i południowym Polesiu wyodrębniła się z niej grupa – lub według niektórych archeologów: kultura – zubrycka, będąca mieszanką tradycji zarubinieckich, elementów kultury przeworskiej – zwłaszcza w zakresie uzbrojenia i ozdób, oraz – od 2 poł. II w. – wpływów kultury wielbarskiej w zakresie ceramiki i ozdób. To właśnie ludność, która ją wytworzyła mogła być tym ogniwem pośrednim, który związał nazwę pierwszych, „przeworskich” Wenetów z późniejszymi – słowiańskimi Wenedami. Nie mogło być inaczej, bo mieli z nimi kłopot celto-germańsko-daccy Peucynowi/Bastarnowie, na których według Tacyta Wenedowie się wyprawiali – najwidoczniej w I w. Wyprawiali się zresztą i dalej na wschód, a tam Klaudiusz Ptolemeusz ok. 150 r. n.e. nad rzeką Rha/Wołga umiejscowił plemię Souobenoi, którego nazwa jest prawdopodobnie pierwszym, greckobrzmiącym zapisem słowa „Sołowieni”. Zaś między Bałtami a irańskimi Sarmatami umieścił plemięStauanoi, Stałan, którzy pod naporem idących znad Wisły Gotów wywędrowali w II w. na północ i osiedli wokół jeziora Ilmień. Przed 150 r. widać więc napór na wschód od Wisły dwóch ludów: Wenedów i Gotów. Ich wyprawy były wspólne do przeł. II/III w., kiedy Goci ruszyli nad Morze Czarne. Ta ludność, która pozostała na wschód od Wisły – została przez Kasjodora i Jordanesa utrwalona w historii Gotów, jako Wenedowie, od których wzięła się u Germanów nazwa wszystkich Słowian. Dlaczego od nich? Bo z nimi, Goci porozumiewali się pierwsi wędrując na południe wśród ludności „przeworskiej”, a następnie z podobnie mówiącą ludnością słowiańską zetknęli się nad Morzem Czarnym. W ten sposób skojarzyli Wenedów ze Słowianami.
Zapinka do pasa kultury przeworskiej z 1-ej połowy I-ego tysiąclecia n.e. Źródło: http://muzeum.bialystok.pl/
Jak to się ma do archeologii? Pod koniec starej ery w dorzeczu górnego i środkowego Dniepru pojawiła się tzw. kultura zarubiniecka i czernichowska (od wsi Czernichów). Pierwsza rozwijała się na wschód, druga na południe i uległa przekształceniu pod wpływem kultury Gotów nadczarnomorskich. Jeśli tak, to na przełomie er istniały już samodzielnie dwie grupy plemion słowiańskich: „przeworscy” Wenedowie w dorzeczu Wisły i Słowienie między Wołgą a Dnieprem, rozdzielone przez napór plemion sarmackich ze wschodu i germańskich z północnego zachodu. Pod panowaniem Gotów nad Morzem Czarnym znalazła się trzecia grupa. Wiadomo, że po wyjściu znad Wisły ok. 200 r. n.e., w połowie III w. Goci zdobyli grecką kolonię u ujścia Bohu do Morza Czarnego, Olbię. Podczas oblężenia miasta współdziałali z nimi jacyśSklabenoi/Sklawinowie.
Na przełomie III/IV w. na północ od późniejszego Kijowa wyodrębniła się na obszarach leśnych i pograniczu lasostepu, na północnej Ukrainie i południowej Białorusi kultura kijowska. Na jej obszarze wyróżniono cztery grupy: – środkowodnieprzańska, – górnodnieprzańska, naddesiańska (nad rzeką Desną) oraz – wschodniolewobrzeżna (na lewym brzegu Dniepru). Przez prawie sto lat graniczyła ona od północy z mieszaną: gocko-słowiańsko-sarmacką kulturą czernichowską. Zsumowany zasięg kultury kijowskiej i północnej grupy kultury czernichowskiej, która na południe od Kijowa i na wschód po Charków zachowała zarubinieckie osadnictwo (półziemianki, ziemianki, obudowane gliną i kamieniami paleniska, obrządek ciałopalny, mało importów rzymskich, a częstsze znad Bałtyku) – pokrywa się niemal identycznie z wcześniejszą kulturą zarubiniecką.
Tu jednak pojawia się luka w historiografii rzymsko-bizantyńskiej, na której żerują od XIX w. różnej maści nacjonalistyczni spekulanci. Jeśli jednak wiadomo, żeprzed 336/337 r. – według Jordanesa – Wandalowie wyszli z Dacji i wkroczyli do Panonii, oznacza to, iż na pocz. IV w. większa część tego plemienia, Hasdingowie, opuściła już idąc do Dacji południowo zachodnie tereny późniejszych ziem polskich, gdzie według neo-kossinnistów mieli przebywać od połowy II w. p.n.e. Możliwe, że na niewielkich obszarach późniejszego Śląska pozostali tam jeszcze ich współplemieńcy, Silingowie. Jednak na tereny opuszczone przez Hasdingów parły już plemiona zachodnich Słowian-Wenedów, bo według wykonanego przez Vibiusa Sequestra na przełomie IV/V w. zestawienia nazw geograficznych, opartego jednak na danych od II w. – już w tym czasie „Albis Germaniae Suevos a Ceruetiis dividit”, czyli: „Łaba dzieli Germanię Swewów od Cerwetów”. Jeszcze w X w. na prawym brzegu Łaby istniała mała kraina Czerwiszczów, zapisywanych jako Ciervisti, Kirvisti itd. O przemieszczeniach na tych obszarach świadczy fakt, że na przeł. IV/V w. z obszaru „Burgundaib” wzdłuż Odry, Nysy i Bobru wywędrowali na zachód Burgundowie. Ich kraj na pocz. V w. zajęli na krótko Longobardowie, z którymi minęli się Rugiowie w drodze do Rugilandu nad Dunajem.
W IV w. trwały walki wschodnich Gotów (Ostrogotów, Greutungów) osiadłych na północ od Morza Czarnego z – rozpoznanymi przez wschodnich Rzymian jako słowiańskie – plemionami Antów, których należy w takim razie wiązać z kulturą kijowską i Sołowienami Ptolemeusza lub ich spadkobiercami. Przed 374 r. p.n.e. król Ostrogotów Hermanaryk na czele związku plemiennego sarmackich Alanów i naddunajskich Traków, podporządkował sobie Antów znad środkowego Dniepru oraz Sklawinów wysuniętych na południowy zachód od Dniestru w stronę rzeki Sawy. Walki te zakończyły się najazdem Hunów. W 375 r. po klęsce w walkach z Hunami popartymi przez Słowian Hermanaryk odebrał sobie życie, a jego następcy wyprowadzili Ostrogotów/Greutungów w 376 r. za Dniestr. Gdy Hunowie zaatakowali zachodnich Gotów (Wizygotów, Terwingów) ci uciekli na teren wschodniego cesarstwa. W 378 r. połączeni Goci zadali Rzymianom klęskę pod Adrianopolem, gdzie zginął cesarz Walens. Władzę objął cesarz Teodozjusz, który opanował sytuację przez układy z Terwingami. W tym czasie Greutungowie pozostawali po drugiej stronie Dunaju. Tam po roku 385 pod wodzą Winitara/Wenetobójcy pobili Antów znad Bohu i wzięli do niewoli ich księcia Boza, którego ukrzyżowali wraz z synami i 70-cioma przedstawicielami starszyzny. Ta egzekucja była zemstą za ich wcześniejszą zdradę. Możliwe, że jest to ślad pierwszej suwerennej, jeszcze zakończonej katastrofalnym niepowodzeniem, akcji Słowian, którzy zerwali narzucone przez Ostrogotów poddaństwo i weszli w sojusz z Hunami.
Zapleczem tych zrywających z pomocą Hunów ostrogockie pęta Winitów-Antów były południowe krańce przyszłych ziem polskich. Również bowiem najpóźniej z 378 r. pochodzą skarby srebrnych i złotych solidów rzymskich z okolic Zagórzyna i Kalisza. Według L. Hensla świadczy to, że około IV w. istniała na części przyszłych ziem polskich jakaś organizacja proto-państwowa. Okres ten zakończył się na przeł. VI/V w. „pozłociście wyposażonym” grobem namiestnika huńskiego w Jakuszowicach oraz „wzniesieniem mogiły Wandy”.
Początek wielkiej wędrówki Słowian
Na samym początku V w. (zaraz po roku 400) wandalscy Hasdingowie, którzy od II do końca IV wieku przebywali w Panonii nad Dunajem i Cisą, biorąc tam m.in. udział jako sprzymierzeńcy Rzymian w walkach z Gotami, pod naciskiem Hunów i sprzymierzonych z nimi Słowian przewędrowali nad Ren i Men, gdzie w 405 r. spotkali Silingów, którzy – według niektórych badaczy – nieco wcześniej wywędrowali ze Śląska. Najwyraźniej pod naporem zachodnich Słowian-Wenedów prących na zachód razem z Hunami. W tym czasie, na początku V w. załamały się ośrodki ceramiki i hutnictwa w okolicach Igołomii, Gór Świętokrzyskich, nad górną Wisła i na zachodnim Mazowszu. W 1 poł. V w. w Małopolsce występowało mało powiązań z dawną miejscową spuścizną. Teren ten leżał na jednym z ważniejszych szlaków wędrówek ludów. Najpewniej był podporządkowany Hunom. Mieścił się tam punkt wyjścia penetracji wenedyjskiej i skawińskiej tak na południowy wschód, jak nad środkowy Dunaj i na teren kotliny czeskiej, a dalej nad Odrę i na zachód od przyszłych ziem polskich.
Tymczasem około poł. V w. Słowianie dotarli już „do wysp oceanu północnego” (448 r. – Priskos o poselstwie Maximusa). W latach 442/454 (Prokopiusz z Cezarei) poselstwo Wandalów pozostałych w Panonii dotarło do współplemieńców tworzących państwo na gruzach rzymskiej Afryki z prośbą o to, aby zrezygnowali ze swoich praw do opuszczonych ziem. Piszący w VI w. Prokopiusz zanotował, że do tego czasu „po Wandalach, którzy nie porzucili dawnych siedzib, nie pozostała pamięć, nie zachowała się nawet nazwa”. Zostali całkowicie wchłonięci przez Słowian. Było to już po bitwie nad Nedauo, która zakończyła panowanie Hunów w Europie (454 r.). Przywróciła ona samodzielne działania plemion germańskich, ale i wyzwoliła własną inicjatywę Słowian. Według spisanej w VII w. „Origo gentis Longobardis” przed 487 r. Longobardowie panowali w krainach „Anthaib et Bainaib seu et Burgundaib”, czyli od dawnego kraju Burgundów nad Odrą, Nysą i Bobrem, przez dawne ziemie celto-germańskich Bojów w Czechach, aż po ziemie Antów. Tymczasem, jak zapisał za Kasjodorem Jordanes, czyli wówczas, w pocz. VI w. „Sklawinowie mieszkają na przestrzeni od miasta Noviatunum [dziś Iskacza przy delcie Dunaju] oraz od jeziora Mursiańskiego [koło miejscowości Mursa nad Drawą w pobliżu jej ujścia do Dunaju], aż do Dniestru, a na lewo [tzn. na północ] – do Wisły; Antowie natomiast – tam, gdzie się wygina Morze Pontyjskie [Czarne], od Dniestru aż po Dniepr”. Cóż więc się stało po 487 r.?
W tymże 487 r. wódz Herulów Odoaker, od 476 germański król Rzymu, rozbił Rugiów w Rugilandzie nad Dunajem. To spowodowało wymarsz Longobardów naciskanych od północy przez Słowian nad Dunaj. Po ich wyjściu – „Anthaib, Bainaib” i „Burgundaib” zostały zajęte przez masy słowiańskie, co przyczyniło się do zatracenia pamięci o pozostałych tam resztkach Wandalów. Jednak po odejściu Longobardów „Burgundaib” przez dłuższy czas pozostawał nie zaludniony. W 505 r. bowiem przepędzili Hirrów/Herulów z terenów od Wiednia na wschód. W 512 r. Pokropisz z Cezarei zanotował, że Herulowie „wracając znad środkowego Dunaju do swej skandynawskiej ojczyzny przeszli w poprzek krainy Sklawinów zanim dotarli do znacznego pustkowia, ziem Warnów i Danów”. Oznacza to, że na pocz. VI w. na północ od Wiednia na wschód panowali już Słowianie.
W ciągu V. w. nad Odrą i Wisłą zanikły osiedla kultury przeworskiej. Jej tradycje zachowały się dłużej między górną Odrą a Wartą, gdzie trwała tzw. grupa dobrodzieńska, którą wyróżniała pewna ilość elementów pochodzenia wschodniego. Podobnie było na ziemiach położonych bardziej na wschód. W tym wieku zanikła też nad środkowym Dnieprem kultura kijowska, która – w odróżnieniu od czernichowskiej – przetrwała najazd Hunów. W V-VII w. wyodrębniły się z niej: – kultura kołoczyńska na północno-zachodnich krańcach Ukrainy i wschodniej Białorusi, – kultura Pieńkowska na terenie centralnej i południowo-zachodniej Ukrainie, – kultura Bancerowszczyzna-Tuszenka na północnej Białorusi, – kultura Moszyńska na pograniczu Białorusi i Rosji oraz – kultura praska na Polesiu, Wołyniu, ziemiach polskich i czeskich. Przez prawie dwa wieki trwały znaczne przemieszczenia różnych odłamów związanych z tymi kulturami Słowian na zachód i południe, aż w VII w. w archeologii w dorzeczu Odry pojawiła się kultura ceramiki praskiej, wiązana jednoznacznie ze Słowianami.
Słowianie - Wiara Przyrodzona 