Polska – jej ziemie, ludy, historia, władcy – różne artykuły – część I

---

Przez lata badacze antycznych map, odcyfrowali, z jak twierdzą, dużą precyzją, położenie miast opisanych na antycznej mapie tych okolic, powstałej w oparciu o dane geograficzne, w tym współrzędne, pozostawione w pracach antycznego, klasycznego autora, Klaudiusza Ptolemeusza.

Temat antycznej geografii krótkotrwałej rzymskiej prowincji Germania Magna jest dość wyczerpująco opisany przez Ptolemeusza ok. 150 r. n.e. w dziele Geographike Hyphegesis. Obszar ten ujęto geograficznie poprzez współrzędne geograficzne najważniejszych miast. Przez geodezyjną analizę deformacji przeprowadzoną przez Instytut Geodezji Uniwersytetu Technicznego w Berlinie w ramach projektu Fundacji Badań Niemieckich pod kierownictwem Dietera Lelgemanna prowadzonego w latach 2007-2010, wiele historycznych nazw miejsc ma już teraz lokalnie określone i przypisane konkretne lokalizacje.

Oto odcyfrowane wskazania z mapy Klaudiusza Ptolemeusza: Cistuia – Stargard. Bunitium – Lubieszewo in Poland. Virunum – Drawsko Pomorskie, Poland. Viritium – Czlopa, Poland. Rugium – Miatsko, Poland. Scurgum – Chojnice, Poland. Ascaucalis – Osielsko near Bromberg/Bydgoszcz, Poland. Colancorum – Kostrzyn nad Odrą, Poland. Lugidunum – Odrzanskie, Poland (more probably Liegnitz/Legnica). Stragona – Zgorzelec- Görlitz. Limis Lucus – Sierakow, Poland.       Budorigum – Glogow, Poland. Leucaristus – Leszno, Poland. Arsonium – Ostrzeszów, Poland. Calisia – Kalisz in Poland. Setidava – Konin in Poland.

Autor: Adam Fularz. Źródło: http://www.merkuriusz.wieczorna.pl/historia-starozytna/polskie-miejscowosci-na-antycznej-mapie

---

---

Kalisz jako Halisia u Tacyta

Nazwę Kalisz wspomniało dwóch autorów antycznych: Tacyt (jako Halisia) oraz Klaudiusz Ptolemeusz. Lokalizację antycznej Kalisii rozszyfrowano już w XV wieku, i ustalenie to na ogół zostało przyjęte przez współczesną naukę.

Koło Leszna znajdowała się antyczna osada Leucaristus. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery. Jerzy Kolendo pisze o identyfikacji Kalisza przez XV-wiecznego kronikarza Jana Długosza.

„Identyfikowanie z Kaliszem Kalisia, jednego z „miast” wymienianych przez Ptolemeusza w jego opisie „Wielkiej Germanii”, ma bardzo długą tradycję, gdyż pojawiło się już w XV wieku, u Jana Długosza. Na początku swego wielkiego dzieła historycznego zamieścił on opis geograficzny ziem Polski, gdzie znalazła się informacja mówiąca, że Kalisz to: najstarsze z miast, którego jedynie nazwę ze wszystkich nazw polskich zapisanych przez Ptolemeusza w jego Kosmografii możesz rozpoznać.

Dalej Długosz pisze: oprócz tego w Kosmografii Ptolemeusza są zapisane położenia i nazwy innych miast polskich, jako: Calissia, Sethidaba, Luthidiunum, Budorgium, Leucaristus, Szczurgrum, Limosalcum, Ascaucalis, Regium, Vinthium, Viritiumiarszonium, z których ani nazw, ani miejsc prócz Kalisza niepodobna rozpoznać.

Wielki historyk polski wykorzystał tu przywieziony przez siebie z Włoch rękopis, przechowywany obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej, a zawierający łaciński przekład dzieła geograficznego wielkiego uczonego z Aleksandrii”.

Autor: A. Fularz na podstawie pracy J. Kolendo,  por. http://www.archeo.uw.edu.pl/zalaczniki/upload1205.pdf

por. B. MoDELSKA-STRZELEcKA, Manuscrit Cracovien de la Géographie de Ptolémée, Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences, Série des Sciences géologiques et géographiques. Supplément VIII/2,Varsovie 1960

Źródło: http://www.merkuriusz.wieczorna.pl/historia-starozytna/kalisz-jako-halisia-u-tacyta

„Eita Boulanej”. Czy Klaudiusz Ptolemeusz pisał o Polanach w II wieku n.e.?

Klaudiusz Ptolemeusz (ur. ok. 100, zm. po 160 n.e.) traktował geografię jako naukę przedstawiania Ziemi za pomocą rysunku[7]. Dzięki swojemu astronomicznemu przygotowaniu nadał jej jednak matematyczny wymiar[8]. Znana mu była kulistość Ziemi i do swoich map stosował projekcję powierzchni kuli na płaszczyznę[9]. Przyjął jednak za Posejdoniosem z Rodos błędne wyliczenie długości stopnia geograficznego, przez co nie ustrzegł się w swojej pracy sporych nieścisłości[8]. Ptolemejska definicja szerokości geograficznej (równik 0°, bieguny ±90°) obowiązuje do dziś [8].

Geografia[10] (stgr. Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις, Geographike Hyphegesis – wstęp do kreślenia map[9]), była próbą stworzenia możliwie dokładnej mapy znanego mu świata. Składa się z ośmiu ksiąg. Pierwsza to teoretyczne wprowadzenie, mające na celu, w razie konieczności, umożliwić czytelnikowi samodzielnie odtworzenie planów. Księgi od II do VII zwierają nazwy miejscowości oraz charakterystycznych punktów geograficznych (około 8000[9] toponimów) ze współrzędnymi[8]. Co ciekawe w Księdze II opisującej m.in. ziemie od Dunaju aż po Morze Bałtyckie autor wymienił m.in. Budorgis utożsamiane później z Głogowem, Kalisię (Καλισία) identyfikowaną z Kaliszem, czy Askaukalis (ἀσκαυκαλίς) utożsamiany z Bydgoszczą. W Księdze VIII znajduje się wykaz najważniejszych miast z dokładniejszymi współrzędnymi[8]. Do ksiąg dołączone było 26 map.

Lud lub państwo Boulanej w opisie kartografa

W księdze 3. rozdziale 5. pisze o Polanach jako „Boulanej”. Słowo „Boulanej” jest najwcześniejszym zapisem nazwy „Polanie”. Wielu badaczy regionalnej geografii antycznej, w tym Wacław Maciejowski, dowodziła że był to pierwszy znany źródłowy zapis nazwy „Polanie”. Elattova de eunh vemetai Saomatian, paoa men ton Ouistoulan potamon. Upo touj Ouenedaj, Guuwnej. Eita Finnoi. Eita Boulanej. Uf ouj Foougondiwvej. Eita Auaohnoi, paoa thn cefalhn tou Ouistoula potamou.

Transliteracja do języka angielskiego:

„The less significant people abide in Sarmatia, near the mouth of the Vistula river. Beyond the Venedi are Guthones. Then the Finns. Then the Boulanes (= Poles). Beyond them are the Frugundians. Then the Avarens, near the head of the Vistula river”.

(translitreracja na podst. GUTHONES KINSMEN OF THE LITHUANIAN PEOPLE. A TREATISE ON THE GOTHIC ETHNOLOGY HISTORY OF THE GOTHIC DOMINION IN ITALY AND SPAIN, NUMISMATICS, LANGUAGE, AND PROPER NAMES BY ALEXANDER M. RACKUS)

Tekst polski

---

---

wg Roczniki i kroniki polskie i litewskie najdawniejsze Autorzy Wacław Aleksander Maciejowski, do str. 32

---

Większość czytelników sugerowała się mylnie pierwszą literą słowa „Boulanej” – w niektórych wydaniach użyto zamiast litery „B”, litery „S”, co było błędem tłumacza dzieła Ptolemeusza z greckiego na łaciński, i nie występowało w oryginalnym źródle, lub, jak chce Udaltsov, występowało jedynie w wariancie manuskrytów [12].

W wieku X i XI stosowano na określenie ziem obecnej Wielkopolski nazw: Boulanes, Bolanen, Bolani (1057 n.e.), Bolonii, Boloni (1032 n.e.), Boulena (1109 n.e.), Bolanis (1051 n.e.), Bolanorum (1050 n.e., 1004 n.e.). Szczegółowe zapisy przytacza Wacław Maciejowski [11].

---

---

 Cosmographia Nicolausa Germanusa na podstawie Geografii Ptolemeusza (1482), cc wikime…

---

Źródło artykułu