O Raju na Weli – mitologia Słowain

Zamieszczono przez

Rajec Raj

Naw Rajna uchodzi za najpiękniejsze miejsce Weli. Obydwa wpusty z Pąci Lelija mieszczą się, jak powiadają, blisko ściany rozdzielającej Raj od Piekła, przy samym podnóżu skały brzegowej Niwy. Wyjście z nich jest bardzo wygodne i bezpieczne, przy samym dnie Nawi. Równie blisko Piekła, tuż za drugim z rajskich wpustów, schodzi rozlewnym Wodospadem Rzeka Rzek i kieruje się wpierw ku środkowi nawi, a potem w stronę kostromną. Przepływa przez cały Raj, by ujść Bramą Ciszy do Otchłani.

Od wnijścia w Raj Rzekę Rzek nazywają Świetlnicą. Toczy ona powoli swoje błękitne wody, które są przejrzyste i skrzą się – stąd jej miano. Rzeka płynie przez las rajski – Rajec, a potem przecina pastwiska i łąki zwane Nierozłąką. Po drodze, nim przekroczy progi Otchłani, czterokrotnie rozlewa się w jeziora. Pierwszym z nich jest Jezioro Szczęśliwe o brzegach przystrojonych wiecznie owocującymi śliwami i kwiatami ślazu-malwy. Dalej, po samym środku Rajca, rzeka rozdziela swój bieg, kierując część wód w pierścień okalający ze wszech stron wyspę Weń. Na wyspie tej rośnie Drzewo Wyraj.

Drzewo Życia

To tutaj Pogoda ukryła, pomiędzy tysiącznymi konarami, ptaki wykradzione Borucie. Zamknęła je na wyspie, a klucz oddała Wronie. Wrona, będąca ptakiem Welesa, zdradziła Pogodę, otwierając Wyraj bez jej wiedzy. Weles chciał zawładnąć wszystkim, co żywe. Przepiórka wszczęła wielki płacz widząc, jak Weles porywa ptaki, by je zepchnąć w Otchłań. Krzyk Przepiórki obudził śpiącą boginię i Matka Ptacha rozprawiła się z Welesem. Od tamtego czasu klucz do Wyraju posiada Przepiórka. Jest ona ptakiem Przepląta, ale wiernie strzeże wyspy przed zakusami innych niż Weniowie bogów.

Stąd się bierze obrządek urządzania, z ostatniej kępy zboża w czasie Zarzynku, Przepiórki, której ściąć nie wolno aż do odlotu zimowego przepiórek10. Ponoć wszystkie ptaki, które wylatują z ziemic Sławian na zimę, lecą prosto na Weń, do Wyraju. Chociaż na Ziemi jest im dobrze, to w Rajcu jednak najlepiej.

Opływająca Wyspę Weń Świetlica jest określana mianem Wienicy, bo jako żywo ma tu kształt odświętnego wieńca o brzegach przeplecionych rumiankiem, makiem, kaczeńcem i niezabudką. Kolejne jezioro nachodzi się na Nierozłąkach, a zwą je Jeziorem Zachwytu, bo urokiem chwyta za serce. Jest płytkie, spokojne, a mieni się Światłem i wszystkimi maściami świata.

W dwóch trzecich drogi przechodzi przez Rzekę Rzek most Westchnień. Oddziela on Nierozłąki od najbliższego Otchłani obszaru zwanego Otoczem, z przybramną doliną, określaną mianem Łąki Niezauchwytnej. Tu przebywają najmniej godni ze wszystkich mieszkańców Raju, ci, którzy dopiero co przedostali się przez Bramę Ciszy i nabierają sił po ciężkiej drodze. Tu oczyszczają oni swe dusze z resztek złego, z koszmarów, z nieczystości. W tej części Raju znajdują się ostatnie dwa rajskie jeziora: Żółte i Osłupienia, wymieniane jako Jezioro Stu Por. To tutaj zamieniona w łabędzicę Łada-Łagoda uwiodła Welesa i poczęci zostali dwaj bliźniacy, Lelij i Polel-Sowica.

Jezioro bierze swą nazwę stąd, że z jego dna wyrasta las kamiennych słupów, różnego kształtu i barwy, które wprawiają swym widokiem każdego w takie zadziwienie, że aż odbiera ono mowę. Stąd powstało powiedzenie „osłupieć z zachwytu”. W tym miejscu, ze względu na bliskość Otchłani, zatrzymuje się czas. Druga nazwa jeziora wywodzi się właśnie od „stania pór”, czyli stuporu, a także stąd, że sto pór na raz się tu dzieje – cały czas jest stojący i poplątany.

Najważniejszym miejscem Raju jest las nazywany Rajcem11, który jest siedzibą wszystkich wojowników poległych w boju i krainą Wiecznych Łowów. Często nawiedza ów las cała boska gromada, ale najczęściej bywają tu Dziewanna, Ładowie, Chors, Weles i Sowij. Rajcem opiekuje się osobiście Weles, nigdzie bowiem we wszym świecie nie ma wspanialszych polowań, mogących się z tutejszymi równać trudnością i przyjemnościami. Dodatkowo roślinność, zwierzyna oraz inogi Rajca pochodzące ze wszego świata żywego są, jak wszystko w tej nawi, nieśmiertelne. Długość czasu spędzonego w tym miejscu przez zmarłych zależy tylko od nich samych. Kiedy już się nasycą, podobnie jak przebywające tutaj zwierzęta, mogą się wspiąć po Rajskim Korzeniu Wierszby na jej wierzchołek i wniknąć w światowidową Kłódź.

Jak już powiedziano, pośrodku Rajca leży wyspa Weń, a na niej rośnie wiecznotrwały Wyraj12. Jest to drzewo jedyne w swoim rodzaju, największe na świecie. Ma tysiąc splątanych pni, a z każdego wyrasta tysiąc rozłożystych konarów. Z pojedynczych konarów strzela zielenią tysiąc gałęzi, na których rośnie po tysiąc liści. Liście owe mają kształt owalny, a wielkość rosłego człowieka. Pod każdym liściem zamieszkuje dusza, pławiąc się w rozkoszy i błogości. Trafiają tu tylko najlepsi z najlepszych. Tutaj nad samym wierzchołkiem drzewa zwisa koniuszek korzenia Drzewa Drzew –początek drogi do Kłódzi Swąta. W drzewie roją się ptaki – sokoły, słowiki, przepiórki, także często siadają na gałęziach żar-ptaki Światłogońce i inogi skrzydlate. W licznych dziuplach pnia przebywają wiewiórki i pszczoły, w norach u korzenia przemieszkują żmije i bobry. Wyraj otaczają niedźwiedzie, jelenie, dziki i wilki.

Na skraju Rajca, blisko innego lasu zwanego Modłoborze, u południowego krańca nawi, nachodzi się Zamyk Sowiego, który wolne chwile chętnie przepędza w owej okolicy. Tutaj Łado zagnał Dziewannę, tutaj, po długiej ucieczce z Niw welańskich, pozwoliła mu się posiąść zmieniając się w krzew kaliny. Działo się to dokładnie na skraju Rajca i Modłoborza, gdzie rosną już nieskończoną gęstwą drzewa Wiecznoigłowia, a między nimi trójca drzew najniezwyklejszych: Drzewo Nieskończonej Miłości, Drzewo Nieustającej Radości i Drzewo Wiecznej Młodości. Te drzewa są zawsze pilnowane przez parę Smoków, Głaźla i Welłonę. Śmiałek, który tu dotrze, może zerwać z nich owoce i cieszyć się pożytkami, jakie one dają, aż do Śmierci, jeśli mu się tylko uda stąd wrócić do świata żywych. Te trzy drzewa nazywają również Miłorost, Radorost i Młodorost, jako że owe przymioty wzrastają w człeku, który spożył ich owoce.

Uroczysko

Uroczysko

Ostatnim obszarem, jaki trzeba w Raju wymienić, są ciągnące się za Mostem Westchnień; po drugiej stronie Świetlnicy, wzdłuż całego Skraja Weli, Uroczyska – miejsca uroczyste i zauraczające, dające sytość zmysłom, potrzebom przyziemnym i rozumowi każdego żywego bytu.

Przypisy:

10 Przedstawiony obrzędek Przepiórki jest znany wszystkim Słowianom i Istom, i był praktykowany w czasie jesiennego przesilenia – Zarzynku, święta Plonów i pożegnania z latem. Oprócz innych, bogatych rytuałów odprawiano także obrzęd spalenia i pochowania ptasiego skrzydła, symbolu wiarołomnej wrony i ptaków z wyspy Weń oraz Wyrajua.
a NM, t. 11, str. 450-456.
11 Słowo raj pochodzi ze wspólnego słowiańsko-sarmackiego lub słowiańsko-scytyjskiego okresu, w którym obie kultury przenikały się, a Słowianie czerpali pojęcia związane z wiarą z zasobów plemion będących przodkami dzisiejszych ludów indo-irańskich. Oznacza ono w języku irańskim nie tylko miejsce bytowania zmarłych, ale i las. W gwarach języka polskiego i języku serbskim istnieje słowo rajecw znaczeniu – las. Wyraz raj nawiązuje do pojęcia mnożności – raić, narajać, ruić, roić, rojny, ruja, ruń. Była to kraina obfitości i wieczystego żywota -rująca życie. Te same znaczenia są zawarte w pojęciu Rajca i Wyraju, skąd wyrajają się ptaki i dusze przechodzące do jedności z Bogiem Bogów – Światłem Świata. Warto zwrócić uwagę na magiczny aspekt tego pojęcia w odniesieniu do słowiańskiego określenia świeżości, młodości, siły i nowego życia – jar, jary. Podobnie jak w wypadku pary Wesel –Weles i tutaj zachodzi identyczna odwrotność raj – jar, widoczna również w parze Ruja-Jaruna.
12 Wschodnie kapiszty, a za nimi wszy wywodzący się z ich tradycji wschodni Sławianie utożsamiali miano Raj z nazwą samego drzewa Wyraju. W języku ukraińskim, białoruskim, rosyjskim i tamtejszej tradycji zachowało się zarówno pojęcie drzewa Wyraju, miejsca rajskiego, jak i podanie o kluczach do Wyraju posiadanych przez wronę i jej odebranycha. Miano to brzmiało: Wyrij, Wirij, Irij, także Uraj. Zachowały się liczne obrazy malowane przez ludowych twórców Rusi, na podstawie kanonu przeniesionego przez pokolenia. W obrazach Rajskiego Drzewa widoczne są: w koronie – sokoły i słowiki, ponad koroną – księżyc, słońce oraz ptaki – mityczne, w dziuplach i na pniu drzewa – pszczoły, żmije i bobry. Te dwa ostatnie zwierzęta związane są także z korzeniami. Drzewo otaczają zwykle niedźwiedź, jeleń i dzik lub wilkib.
a MNM t. II, str. 450-456.
b MNM t. II, SMLIE str. 460, i inni
 Drzewo Życia

Mit odtworzono na podstawie podań wszystkich Słowian i Bałtów.

copyright © by Czesław Białczyński, all rights reserved ® by Zdzisław Beksiński

Czesław Białczyński. Polecane księgi o mitologi Słowian,
Istów i Skołotów
„Księga Tura” i „Księga Ruty”