Bóg Kupała-Dziwień

Zamieszczono przez
Belarusian girls float wreaths with candles as part of the Ivan Kupala festival.
Bóg Kupała-Dziwień
Bóg Kupała-Dziwień
Bóg Kupała-Dziwień
Bóg Kupała-Dziwień

Syn Czarnogłowa i Białobogi. Zarządza żądzą i łowami we wszelkiej ich postaci. Ślący Wiosnę, Ścielący Światło, wesoły i słoneczny. Siewca Rozkoszy i Radości. Inne jego nazwania: Pan Żądzy i Władca Połowu, Krasz, Kreszeń, Kres, Kryszna, Lubicz, Pust. Narzędzia czarowne – oznaki władzy: Posługuje się Berło-Członem zwanym Kapałą i Piszczałką-Piszczelą (Pałającą Pieszczącą Piszczelką). Jego pomocnikami są stworze-bogunowie Kąpielniki.

kolovrat

KUPAŁA-DZIWIEŃ

Ród: Dziewowie

Zajmowany krąg:
Piąty Krąg – Mogtowie

Pochodzenie:
Dzięgle-Działowie, syn Czarnogłowa i Białobogi

Żona-Rodzeństwo:
Żona-siostra Dziewanna

Dzieci, potomkowie:
Krasa – z rodu Chorsów – Córka Dziwienia, Dziewanny, Chorsa i Chorsiny.
Dzieldzielija – z rodu Welesów lub Plątów – Córka Dziwienia, Dziewanny, Plątwy i Welesa

Postacie-wcielenia (równe miana):
Dziwień-Kupała, Dziwień-Kapała i Dziwień-Wesel, Kupajło.

Inne nazwania jego osoby (przydomki):
Pan Żądzy i Władca Połowu, Krasz, Kreszeń, Kres, Kryszna, Lubicz, Pust

Funkcje, zakres działania:
Zarządza żądzą i łowami we wszelkiej ich postaci.

Narzędzia czarowne – oznaki władzy:
Posługuje się Berło-Członem zwanym Kapałą i Piszczałką-Piszczelą (Pałającą Pieszczącą Piszczelką).

Pomocnicy (Stworze – bogunowie):
Kąpielniki

Funkcje psychiczne – uczucia, odczucia:
…

Patron dla:
…

Romanse:
…

Wrogowie:

Kupała nie lubi Łady, pamiętając mu zarówno, że miał dziecko z piękną Dziewanną, jak i to, że przegrał z nim w walce.

Przyjaźnie:

Ładziw lubi się przechadzać z Dziwieniem pośród pól i łanów pszenicznych, kiedy zboża dojrzewają – obaj wspomagają wtedy Rgłów w ich robocie strzeżenia pól uprawnych.

Co dobrego lub złego darował, zrobił ludziom:
Przychylny ludziom.

Przynależny Miesiąc:
…

C.D.N.

Źródło artykułu – Czesław Białczyński

Czesław Białczyński. Polecane księgi o mitologi Słowian, Istów i Skołotów –
„Księga Tura” i „Księga Ruty” 

kolovrat

KUPAŁA-DZIWIEŃ

Znaczenie mian i imion oraz przydomków, i ważniejsze pojęcia wywodzone z jego miana: kap, kaplica.

Para przydomków to Kupała i Kapała. W obu zawarte są bliskie sobie znaczenia wywodzące się z rdzenia kup (kap, kąp) i pała, tylko że określają one (i akcentują) nieco odmienne funkcje boga. Jest to krąg takich znaczeń, jak kąpiel, kąpać się (rus. kupatsja), kuper (pośladek, wzgórek), kupa (skupienie, bycie razem w gromadzie, skupisko), kupno (kupować, zakup) – wymiana (związane z wianowaniem, a potem rozszerzone znaczeniowo na każdy zakup), kucia (pochwa), kop – kopiący, kop – dzida (męskość bóstwa), kopuła (Dziwień był współtwórcą Kopuły Niebios – Nieba Wysokiego), kopułowanie (kopulacja), kąp – szynka (kąper-kuper), kąpać, kąpiel, skąd Kupajła – obrzęd (jedna z głównych części Święta Kresu obchodzonego 20-26 czerwca). Inne znaczenia bliskie to: kępa – krzaczaste skupisko (Kupała jest bogiem obficie owłosionym w specyficzny kępiasty sposób, czyniący go także fizycznie Dziwieniem), kapać – kpić, kap – kpiarz, kap – cap, kacap – lubieżnik, rozpustnik, kapa – przykrycie odświętne, kapica – przykrycie, suknia, kapka – kropla, kapałka – serwatka, sperma, kapalica – napój obrzędowy (alkoholowy z domieszaną spermą i serwatką lub mlekiem) czy wreszcie kap – posąg bóstwa, kaplica, kapiszta – świątynia, kopiec – święte wzgórze (pojęcia związane bezpośrednio z budowlami kultowymi).

Słowo kap nawiązuje etymologicznie do pojęcia kół: kołek, koło, kolić-kłuć-kluć i kołbić – wróżyć)b. Posadowione były na szczytach obłych gór lub wzgórz wynoszących się znacząco nad okolicę i uznawanych za święte. Otaczano je często kamiennymi wałami lub przy pomocy kamieni wyznaczano krąg – odzwierciedlenie Kręgu Bogów.

Kaplica – nosiła dawniej nazwę kapły. Kapły były małymi budynkami przy kapisztach, w których przechowywano przedmioty kultu (np. Czarnego Ogiera Trzygława w Szczecinie, chorągwie, małe posążki) i narzędzia kultu (np. topory ofiarne, naczynia), a także skarby ofiarowane bogu. Kapły budowano również przy świętych źródłach, obejmując je niejako i zakrywając ścianami budowli, aby je uchronić przed profanacją. Kapka-kapla-kapja-kapelka – kropla. Kapła mogła otaczać nie tylko źródło kapiące świętą wodą, lecz i ołtarz ofiarny. Wtedy była rodzajem półziemianki, a kapała tu nie woda, lecz krew ofiarna. Kapła była także domem kapłana czy ofiarnika sprawującego kult przy większym obiekcie w kompleksie świętym. Najprostsza i najmniejsza kapła była stawiana kapowi, czyli posągowi boga czczonego przez zdrugę, ród, indywidualnie, przez społeczność wsi czy opola. Mieściła ona w sobie tylko posąg albo była zredukowana do daszku chroniącego bóstwo przed kapaniem-deszczem. Nazywano ją kapliczką i stawiano pod świętymi drzewami, na rozstajach, w szczególnych miejscach.

Pojęcia kaplicy i kapliczki przejęło chrześcijaństwo, tak samo jak pojęcie kościoła.

Warto zaznaczyć bliski związek pojęć takich, jak: kap – posąg bóstwa, kapiszta – świątynia, kaplica-kapła – rodzaj małej świątyni, Kupała – Dziwień, bóg Żądzy, kapłan -osoba sprawująca kult i obrzędy, kapa – czechół (obrzędowy obrus), kapica – strój kapłański, kapalica (kapałka) -serwatka, która była obrzędowym napojem (mieszana z wodą deszczową spadającą z nieba, jako płyn powstający przy robieniu sera); czy nawiązujących do śmierci pojęć opartych na znaczeniu kapać – marnieć, umierać.

dziw

Najpierw omówimy miana Dziwień i Dziewanna, bowiem są to pierwsze, najważniejsze imiona tej pary. Z nimi wiąże się też bezpośrednio objaśnienie wszystkich przydomków Dziewanny. Dziwień jest obecnie bardziej znany pod swoim przydomkiem Kupała niż pod głównym imieniem, Miano Dziwień łączy w sobie szereg pojęć wywodzących się od diews – bóg. To dwuczłonowe imię (Diw-weń) znaczy – bóg Wianujący (Wieńczący). Taką samą wymowę ma imię jego małżonki, Wenić znaczyło kupować, dobijać targu, kończyć. Wenią nazywano ogólnie dobry czas, dobrą, słoneczną pogodę, powietrze, a także zapach (woń), pojęcie wianowania wiąże się ze zwyczajem kupowania kobiety i dobijania targu małżeńskiego, bowiem w starożytności kupowało się żonę. Ten szczególny rodzaj kupna nazywano wianowaniem. Z czasem zasady wianowania i wiana uległy przemianom, ale echo tego zwyczaju jest obecne do dzisiaj w obrzędach weselnych. Weselu i małżeństwu patronowali Dziewowie (także Mokosze i Rodowie), a samym zaślubinom nawet Prowe – czuwający też nad tym, by nie łamać prawa, zwyczaju i przysięgi.

Składano wtedy ofiary wszystkim bogom, jako że małżeństwo to inicjacja – akt wszechstronny i wszechobejmujący. Wesele, jako akt zdjęcia pannie wianka symbolizującego wolność, było drugim szczeblem plemiennej inicjacji, sankcjonującym dojrzałość młodych do założenia rodziny i nowego gospodarstwa. Pierwszym była dojrzałość rozrodcza – nabywana w obrzędzie Postrzyżyn chłopców i Siudów dziewczyn (po których dziewczyna nabywała prawo do noszenia wianka). Dziewowie, jako Opiekunowie Miłości i bogowie Żądzy, byli darczyńcami (dawcami) i opiekunami tego aktu zwieńczającego (a w sensie dosłownym odwieńczającego) miłość młodych. Z rdzenia diews wypływają trzy ważne rodzaje znaczeń wiążących się poprzez mit w jeden krąg. Mit ten nie dotyczy jednak bezpośrednio Dziewów, lecz syna Dziewanny i Łada – Diwa-Ładziwa.

Pierwszy krąg znaczeń sprowadza się do określenia kobiecości w całym jej zakresie, od pojęcia dziewica poprzez dziewczyna, dziewka, dziewa, dziwa do dziwka (lubieżna, rozpustna) i znaczenia zawartego w pojęciach dzieci, dziatwy (rodzącej się z dziewek) czy dziewierza. Te wszystkie określenia zawarte są w przydomku Dziewanny Dziewuna,

Drugi rodzaj znaczeń sprowadza się do pojęcia dzikości, nieokiełznania, żądzy, nieopanowania, dziwy, dziwoki = dziki. Tu wchodzi także określenie dźwięk – krzyk, głos, dziki hałas, dzwonek (źwonek – narzędzie magiczne odstraszające złe moce) i wreszcie dźwiganie – ruch, walka, podnoszenie (dwiżiti, podwig – walka, dwiżenje – ruch). Ten rodzaj odniesień określa przydomek Dziwa.

Trzeci rodzaj sprowadza się do pojęcia dziwności, dziwu, zadziwienia wywodzącego się z diwiti – patrzeć i diewas – bóg (jaśniejący, objawiający się). Tu także należy włączyć blisko spokrewnione dzięki, dziękować, dziękczynić, wdzięczność – oddawanie czci. Tym znaczeniom odpowiada przydomek Dziewa.

Ostatni przydomek Dziwienia, Wesel, jest bardzo ciekawy przez wyrażoną fizycznie w brzmieniu słowa (za pomocą odwrócenia sylaby) opozycję Dziwienia i Welesa (Wesel – Weles), dwóch odwiecznych wrogów ścierających się nieustannie w nierozstrzygniętych potyczkach. Raz zwycięża jeden, raz drugi. Niewątpliwie mamy tu do czynienia z nieprzypadkowym przestawieniem, które świadomie oddaje przeciwieństwo sensu.

WELES – miano Pana Weli, Władcy Zaświatów, boga Śmierci – rozkłada się na dwa człony wel- i -les. Pierwszy z nich oprócz pojęcia Władający Welą, Wel – mieszkaniec i król Welów (Zmarłych) znaczy także wielki (welmi – wielki). Człon -les określa władającego lasem (symbolem siedliska tajemniczych i ciemnych sił, bezładu i Zaświatów). Weles jest władcą Welańskiego Lasu – Rajca położonego w Nawi Raju -miejsca odpoczynku wojowników.

WESEL – miano Władcy Żądzy i Miłości, Siewcy Życia, Dawcy Rozkoszy rozkłada się na człony wes- i –sel. Człon pierwszy jest wywodzony od was – światło, wes – wesoły, wasara – dzień, wesna – wiosna, wasara (powasaris) – lato. Człon -sel stanowi wzmocnienie tego znaczenia: sol (soł) – słońce (sołnce) albo sel – sła (posyłać, mościć, ścielić (posłanie). Oznacza więc Ślącego Wiosnę, Ścielącego Światło, wesołego i słonecznego Siewcę Rozkoszy i Radościa.

Warto też w tym miejscu dodać, że Welon, własność Welesa, został mu skradziony przez Dziwienia i stał się symbolem małżeństwa zamiast śmierci.

Kupała-Dziwień zamierzał pozbawić Wołosa tytułu Pana Płodności, jednakże by go wyzwać, wpierw musiał pokonać Przepląta w pojedynku o władanie żądzą. Kupała (Dziwień) poprosił o cichą pomoc Chorsów. Ksnowie przyobiecali mu zwycięstwo i sprawili, że wygrał. W zamian miał dać Chorsinie władanie rozkoszą. Jednak po wygranym pojedynku Dziwień zapomniał szybko o obietnicy, rozkosz oddał Krasatinie, która właśnie świeżo straciła maści i nie miała nic w swojej opiece. Chorsowie obrazili się na niego i odmówili wspomożenia w kolejnym pojedynku. Pan Żądzy nie odważył się samodzielnie stanąć naprzeciw Wołosa, za bardzo był osłabiony po walce z Przeplątem. Tym sposobem Płodność pozostała przy Wołosie. Chors zaś znalazł lepszego przyjaciela w Rodzie i w Welesie, niż miał w Dziwieniu.

Ku czci Kupały i Wołosa odbywa się obrzęd Kruża: męski członek ukształcony z drewna albo ciasta, znak mocy zapładniającej zwany wałem, macza się w kielichu-krużu napełnionym mlekiem, miodem i piwem.

Siwowłosa postać przypisywana przez podania Rusi Sporzcowi tyczy się Spora, tak samo jak i obrzęd Plecenia Brody Boga ze zdwojonych kłosów zbóż.”

kolovrat

Opis wyższej hierarchii w której znajduje się
Kupała-Dziwień

Tyny podległe
Tumowi Jaruna-Jaryło

Bogowie Żywiołów:
1. Tyn Wiłów-Borowiłów (Kieniów):
Borowił, Lesza-Borana, Boruta, Wilec, Rokita
2. Tyn Wodów:
Wodo-Wełm, Wąda-Węda, Śląkwa-Dżdża, Wodnik, Wodyca

Bogowie Mocy:
3. Tyn Mokoszów:
Makosz, Mokosza, Wid-Wij, Dodola
4. Tyn Plątów:
Przepląt, Plątwa, Mąd, Licho
5. Tyn Dziewów:
Kupała, Dziewanna, Krasatina, Dzildzielija

kolovrat

Tyn Kupałów (Dziewów, Kraszów-Kresów)

Przynależność:
Twer Swąta, Trzem Białobogi, Tum Jaruny, Tyn Kupałów-Dziewów

Członkowie rodu:
Kupała, Dziewanna, Krasatina, Dzildzielija

Główność:
jednogłowy

Główny przybytek, miejsce przebywania:
Ziemia, Wela, Niebo

Atrybuty żywe:
Brzęk (Jarząb-Brekinia) i Jarzębina, Sarna i Pies (Suka), Jaskółka, Dziewanna, Kalina i Chmiel, Bylica i Piołun oraz Dyptam, Paź Królowej

Kamień:
Biała Perła

Minerał:
Żywa Woda (Sołwa)

Rzecz:
Napoje (Piwo, Miód i Wino)

Maści (barwy):
Krwista Czerwona

Czerty i rezy (liczby):
Czerta 6, Liczba 6

Taje (guzły) i gramoty (zapisy, sjenowity, wici):
Taja K, Gramota m

Niwa (symbol):
Niwa Ścieżki

Tyn:
Dwór Perłowy

Miesiąc:
Czerwiec

Wieńce i ofiary:
Dziewanna, Kalina i Chmiel, Bylica i Piołun oraz Dyptam

Obrzędowy wypiek (potrawa, obiad – potrawa obiata):

kolovrat

Czesław Białczyński. Polecane księgi o mitologi Słowian, Istów i Skołotów – „Księga Tura” i „Księga Ruty”